Penceremin ardı hareketsiz, nabzı neredeyse hissedilmiyor. Şu sıra filmlerden ziyade giderek bir filmin içinde yaşadığımız hissini bahşeden günlerde soluklanıyoruz. Bütün ölümlüler kendisiyle vakit geçirebilme sınavını veredursun, hikâyeler insanı enterese etme yetilerini gerçekliğe emanet etti. Bu yeni yaşantı ve terbiyesine giderek alışıyor sinir sistemimiz. Her bünye ayrı semptomlar gösteriyor, hem virüse hem virüsün dayattığı yaşam şekline. Yıllar sonra, umuyorum ki hayat olağan simasını geri kazandığında bu yazıya rastlayacaklar için olan biteni belirtmek gerek. Küsuratlar, sınırlar ve suni unvanları yitirdik. Çaresizliği anımsadık; muhtemel ki bir süre, belki de uzunca bir süre için. Bir kısmımız kendini can sıkıntısının durgun sularında dinlenmeye bıraktı, kimimiz içinse hikâyeler bir sığınağa dönüştü. Tüm bunları, virüse kendisi veya bir sevdiği yakalanmamış olanlar için söylüyorum. Bundan muzdariplerin bütün imtihanı tasvir edilemez bir hâlde, elimden kolaylık dilemek ve dua etmekten başka hiçbir şey gelmiyor. Televizyon, internet ve fısıltılar doğru veya yanlış binlerce habere pervasızca hoparlör olurken kurmaca öyküler ise bir ihtiyaca dönüştü. Tanımadığımız hayatlara, öteki ihtimallere seferlerimiz sıklaştı. Doğrusu, Uncut Gems’i izlediğim gün, hikâyelerin nefes aldığına bir kez daha tanık oldum. Bitmek bilmez bir kovalamaca boyunca insanın nefes almasına dahi imkân vermeyen filmin, aslında öte-berisine onlarca manzara sakladığını fark etmek zaman aldı. Çakma Rolex’ler, şimşek bahisler, uzun otel koridorları ve pırlantadan gremlinler gece yarısı gizli bir bahçede toplanıyormuş meğer. Aklımda sorular olmadan seyredip geçtiğim tüm sekanslar, önlerinde durup gözlerine bakınca kendi renklerini vermeye başladı. Aslında bugünlerde hemen hepimiz yaşadıklarımızı aynı yöntemle idrak ediyoruz sanırım.

Başlamadan önce belirtmekte fayda var, aşağıda uzanan paragraflar tepeden tırnağa spoiler yağmuruna tutulmuş durumda. Filmi seyretmediği hâlde kendini burada bulanların hevesini kırmak, küfürlerine meze olmak istemem. Ayrıca yazının içinde müstehcen sayılabilecek ve rahatsız edici görüntüler bulunuyor, demedi denmesin. Filmi seyredeceklere keyifli seyirler, şimdiden.

Uncut Gems üzerine düşününce, Howard’ın başına gelenleri hak etmediğini savunmak zor olurdu herhalde. Kayınbiraderi Arno’yu, müzayedecileri, Kevin Garnett’i ve eşi Dinah’yı parmağında oynattığını seyretmek için iki saat yettiyse bütün evrene nasıl madik attığına şahit olmak için de fazladan birkaç saat yeterli olurdu. Peki Howard’ın bütün evreni oyaladığını görmek ister miydim? Sanmıyorum, fakat filmin uzadıkça daha da bunaltıcı hâline gelip sihrini yitireceğinden korktuğum için değil, Howard hiç olmazsa mutlu gittiği için. Aksi takdirde Safdie’lerden Yusuf Atılgan’a uzanan köprüyü fark etmek fazlasıyla güç olurdu. Her şeyden evvel bu köprüyü tanımak, sağlamlaştırmak ve üzerinde güvenli adımlar atabilmek gerek. Bu edim, Uncut Gems’in hırçın dalgaları arasında herkes için bir can yeleği olacaktır.

Laf gereği bahsetmek gerekirse, Yaşanmaz adlı kısa öyküsü, Yusuf Atılgan’ın isimsiz insanlarından bir diğerinin kendi göbeğini kesişini anlatır, hem de ölmeden hemen önce yapar bunu ‘Bücür’. Bu isimsiz karaktere Bücür der kimisi, sınıf öğretmeni ‘Sen başkasın, değil mi filozof?’ diye alay eder, mutemet↓ aylığını verirken “Hakkınmış gibi ye,” lafını sıkıştırır araya, bu söz tokat gibi patlar yüzünde. Belki de intihara ilk kez orada ikna olur, yine de kendini öldürmeden evvel bu dünyadan geçtiğini herkese göstermek ister. Bunun için ilkin, bileklerini kestikten sonra kendi kanıyla kiracısı olduğu dairenin bir duvarına YAŞANMAZ yazmayı düşünür. Akşamına kendini öldüreceği gün, mesaiden eve dönerken sokakta bir kadın görür. Yolun ortasında duraksar, sırf bu yüzden kadının eşinden dayak yer. Yerdeyken yanına bir vatandaş sokulur, adı Ali, adamı kaldırır yerden ve üst-başını temizlemek için Ali’nin civardaki evine giderler. Duvarda bir kadının resmi vardır. Aynı akşam, ‘İsimsiz’ kendini öldürmeden evvel, Ali’nin evine gider yine. Ali evde yoktur, fotoğrafı duvarda asılı olan kadınla yemeğe çıkmıştır. Ali’yi bekler, geldiğinde sohbete dalarlar. Ali kadının kendisini sevdiğini zanneder, oysa İsimsiz, bu kadının Ali’yi gerçekten sevmeyeceğini adı gibi bilir. Ali’nin gözlerinde, onun da kendisinden olduğunu gösteren bir parıltı bulur zira. Belki hayatının en mutlu anındayken Ali’yi havaneliyle öldürür, öldürmeden önce ise, “Konuş bakalım, konuş. Sen hiç olmazsa mutlu gideceksin.” cümleleri dökülür kendi içine. Ali bu lafları duymaz.

Yaşanmaz’ın zihin çeperlerimde –iyi ki– onarılmaz yaralar bırakan satırları arasında iki parantez açılıyor. En azından ben özellikle bu ikisini görüyor, onlarla birlikte yaşıyorum. İlk parantez, kimin mutlu gideceğinin belirsizliğini, ikincisi de yok ederek var olmak paradoksunu kucaklıyor. Bu iki parantezin de Uncut Gems’te karşılık bulduğunu düşünüyorum. Filmin finaliyle birlikte zihnimde beliren öteki sorulardan evvel bu ikisini ele almak, yani filmi konuşmaya sonundan başlamak, filmi Yaşanmaz’ı da heybede saklayarak süzmemi de sağlıyor. Kaldı ki, Howard’ın seyirciyi peşine taktığı iki saatin süratini biraz olsun kesmek ve filmin içinde lâzım olan ne varsa rehin almak da ancak bu duraksamalarla mümkün olabilir.

Karşıtlıkların birbirine karıştığı, eksiltili tasvirlerin çerçevedeki yitik köşeleri onardığı kirli öyküler, nedendir bilmem, belleğimde yaşamak için kendilerine daha heybetli odalar bulur. Yaşanmaz’ın İsimsiz’i sevmek ve yaşamak arzularını bu denli mesnetle duyarken bir kırılma olur, ilk taşı ilkokul öğretmeni fırlatır, ezilip tükendiği bütün saliseler aklının çeperlerinde birikmeye başlar. Bu yığıntı ise kendisini öldürmesine sebeptir. Bunu hikâyede okumayız fakat aksini kim kurabilir? İnsan ister istemez kendisine soruyor, sahiden ilk taş atılmasaydı her şey daha farklı gelişir miydi? Ne bileyim, belki de dakikalar içinde okuduğum hâlde tesiri bir ömür süreceği içindir, İsimsiz’e yardım elini çok görenlerden olmak içime sinmiyor. Sanki iş işten geçmemiş gibi. Sorduğum sorunun yanıtıysa hakikaten iç ceplerimde bulunmuyor. Bütün zelzelenin kalbinde sırıtan Howard’a dönersek, zaman zaman Howard’ın voliyi vurmasını istemekte haklı olduğum hissine kapılıyorum. Bütün üçkağıt vukuatları Howard’ın karakteriyle sanki bir tezat çiziyor. Bu fikrin izahı çok daha zor, fakat belki şöyle anlatmak mümkün olur: Howard bir renge evrilseydi, fosforlu sarıya dönüşmekten başka şansı olacağını zannetmiyorum. Gösterişli, tok ve aldatmaya müsait. Öyle ki, filmin sonlarına doğru ibre Howard’a döndüğü vakitlerde ben bile bir an için duraksadım. Hiç fire vermeden paslar dağıtan, pota altını zorlayan ve riski şutları fileden geçiren bir oyun kurucu gibi hararetle sahayı turluyordu Howard. O esnada içimden yeşil, parlak, sulu bir elmadan kocaman bir ısırık almak isteği geçiverdi. Sahadaki oyununu seyretmek keyif veriyordu. Öyle mesnetsiz fakat yeğin bir hissiyat işte, göründü ve kayboldu. Herhalde bu iki öykünün de bir kurmacadan ibaret olmadığını, gün içinde rastladığım pek çok insandan daha gerçek olduklarını fısıldayan detaylardan birkaçı da bunlardır.

Howard’ın, alacaklılarını dükkanının cam ve ahşap kapıları arasına kıstırarak Celtics-76ers serisinin son maçını seyrettirdiği sekansı ele alalım. Maç ve büyük bahse kanalize hâldeyken finalde ne olacağını kestirmek pek güç. İşin bu tarafında Safdie’ler büyük takdiri hak ediyor, öykünün biletini ritmin iyice hızlandığı esnada kesen yönetmenlere rastlamak kolay, fakat vurulmasının ardından Howard ile birlikte seyirciye de can çekiştirerek katarsisi sürdürmek büyük zanaat. Phil’in Howard’ı er ya da geç vurması olağandışı bir fikir değil. Ne ki, bunun Howard’ın borcunu kapattığı anda gerçekleşmesi beklentilerimiz dışında kalıyor. Bunun yanında olay örgüsünün sürati içinde filmin nasıl sonlanacağını düşünmeye zaman dahi kalmıyor. Oysa, Arno ve tahsilatçıları açılış sekansından itibaren film içinde kâh görünüp kâh kaybolurken, Phil inceden inceye kendi vurgununu plânlarmış gibi vitrinleri inceliyor, olur-olmaz Howard’a çatıyor, tetikçi takımı içinde göze batıyor. Biz ise Phil’in, Howard’a karşı sebepli veya sebepsiz kabadayılığının ardında bir sebep dahi aramıyoruz. Çünkü bu tavrının kılıfı çoktan hazır: Phil de tahsilatçılardan biri. Diğer yandan Opal’in kimde kalacağı, Howard’ın evliliğinin akıbeti ve ardı gelmez kuponlar silsilesi gibi açmazlardan en az birinde illaki takılıp kalıyoruz. Phil’de muhakemeye dair bir nitelik bulunmaması ise cabası. Bu imge kalabalığının içinde mesleği, Phil’e hikâye boyunca sürekli gelişmesi için devasa bir hareket alanı bırakıyor.

Howard’ın, Phil ve Nico’yu korumaların elinden topladığı sahneye dönelim. Ortada ne Howard’a ölüm tehditleri savurmanın gereği ne de Howard’ın şaka yaptığı yok. Fakat film bittiğinde anlaşılıyor ki Phil, Howard’a tehdit ve tokatlar savurmak için sebep de aramıyor. Asansör kapısının ardında kaybolurken savurduğu, “Sen öldün. Şaka yaptığını mı sanıyorsun? Bu son gülüşün…” tehditlerinin ilkinde haklı çıkıyor Phil, fakat ikinci vaadini kendi eliyle yalanlıyor.

Boston Celtics, serinin yedinci maçını Garnett’in olağanüstü performasıyla kazandıktan yarım dakika sonra Howard, hayatının muhtemel ki en mutlu anında elmacık kemiğinin hemen altından vuruluyor. Phil kendini muntazam biçimde unutturuyor ve son saniye şutunu atıyor, basket. Vücudunda hiç dolaşmadığı kadar hızlı dolaşmakta olan kan, Howard’ın suratından parlak mermerlere doğru süzülüyor. Bu yüzden denilebilir ki, hiç değilse Howard mutlu gitti. Film ve Yaşanmaz arasındaki bağıntıda beni en çok etkileyen detay da kimin mutlu gideceği meselesi. Mutlu gitmek bir fıtrat meselesi veya bir ödül olsaydı zira, Howard’a uğramayacağından adım kadar eminim. Ölüm Howard’ı voliyi vurduğu anda değil de iki hafta sonra bulsaydı ne olurdu? Muhtemel ki Howard elindeki parayı yine kuponlara, başka tahsilatçılara, Arno’ya ya da havaya saçmış olur, belki layıkıyla nalları dikerdi. –İki saatte ne kadar tanıyabildiysem artık, layıkıyla diyebiliyorum.– Oysa Howard en mutlu anında öldü. Film ve öykü, mutlu ölmenin kazanılmış bir hak olmadığı noktasında birleşiyor. Burası kesin. Ayrıca bu ikili, aklıma kazınmış ikinci parantez olan yok ederek var olmak çabasını da farklı stillerde fakat aynı potada erir hâlde ele alıyor.

Howard Ratner, Yahudi bir mücevher satıcısı ve aynı zamanda bir bahis bağımlısı. Bağımlılık salt hâliyle bile devasa bir tehlike iken Howard için bir kompülsiyon hâline gelmiş durumda. Bağımlılığı öyle sarpa sarmış vaziyette ki, Howard için kumar hayatta kalmak adına bir zaruriyet hâline gelmiş. Oynadığı bahisler ise basit bir tahminden çok daha ötede; ribaunt sayılarından zibilyon tane detaya varan kombinasyonlarla dolu. Kumar, spesifik bir metot izlendiği takdirde oyunu kazanma garantisi vermediği, yani bahisçinin kaybetmesi kazanmasından muhtemel olduğu için zamanla insanı tüketen kurmaca bir ihtiyaca dönüşür. Zira kumarbaz artık kumarı bırakmaya ikna bile olsa, henüz para yatırmadığı bir sonraki kuponun tutup tutmayacağı bir bilinmezdir. Her seferinde aynı şevkle oynar ve oyunun nasıl kazanıldığına dair bir işaret arar. Böyle bir işaret yoktur, özünde kumar pahalı bir yazıtura türevidir. Hileli slot makineleri, şikeli maçlar ve hasbelkader kaçmış son dakika golleri kumarbazı caydırmak yerine daha da azdırır. Bir noktadan sonra oyunun parayla bir ilgisi dahi kalmaz. Fakirin hayatta kalmak, zenginin kaşıntısını dindirmek için çalacağı tek kapı hâline gelir. Bütün kayıplar bir sonraki kazancın hayaline vesiledir. Bu kupon yattıysa da bir sonraki kuponun tiklerle dolmaması için hiçbir sebep yoktur çünkü. Kumarbaz bu ihtimalle yaşar, sanki kazanması için de gerçekten bir sebep varmış gibi.

Yalnız, bahsettiğim üzere, Howard’ın yalnızca bir bağımlı olduğunu söylemek yavan kalır. Maçın galibini doğru veya yanlış tahmin etmenin ötesinde, maçın hikâyesi sürekli Howard’ın kafasında dönüyor. KG’nin hava topunu aldığı, bilmemkaç sayı ve ribaunt topladığı ve Celtics’in maçı kazandığı senaryoyu yazıp aklındakinin gerçekleşmesini bekliyor. Sadece kazanmanın değil, bütün gerçekliği avucunda saklamanın derdinde. Julia’nın odasında dolaba saklandığı esnada bile metresinin dürüstlüğünü sınamaktan ziyade, gönderdiği kısa mesajlarla Julia’yı kendisi orada yokken bile kontrol edebildiğini sınıyor. Aslında Howard, kumardan ziyade aklında kurduğu gerçekliğin öteki ihtimalleri alaşağı ederek var olması ihtimaline bağımlı. Kaldı ki, bu dominasyonu sağlayacağı hemen her kulvarda da yarışıyor; ticarette, kalabalık aşk hayatında, kumarda… Diğer tarafta Yaşanmaz’ın İsimsiz’i de havanelini Ali’nin ensesine indirirken kendi varlığını tasdik ediyor, evrenin bir köşesinde rüzgârın karşısında durmaya kalkıyordu. Var olmanın yolu, onun için de yok etmekten geçiyordu. Oysa bu kaşıntı, aynı akıntıda iki defa yıkanmaya uğraşmaktan başka nedir? Yok ederek var olma gereksinimi bir kuponun sırtında ya da bir balyozun sapında birikedursun, ihtiyacın sahibini kaçınılmaz olarak silinmeye götürür. Bu var oluş biçimi, başlangıç noktasına çıkan bir koşu parkurunun kroki plânıdır. Belki görünümü parkurdan daha teferruatlıdır, usta işi çizim insanı kandırır ama bu parkur ve krokisinde en iyi ihtimal, yolu şaşırmadan start çizgisine geri dönmektir.

Görünmez Canavarlar kitabında Palahniuk’in, “Belki de gelecekten kaçıyoruz. Kaderimizden. Büyümekten, yaşlanmaktan. Parçaları toplamaktan. Sanki kaçarsak, hayatlarımıza devam etmek zorunda kalmayacakmışız gibi.” cümleleriyle anlatmak istediği belki de budur. Belki İsimsiz’den Howard’a, tüm silikler takımı mensupları anca öteki ihtimalleri belleğine gömerek kendisine yaşam alanı sağlıyordur. Diyelim ki sahiden öyle. Yine de bu ihtiyaç, ya istikrarsız ya da tezahür edememiş bir öfkenin sonucu olarak kalır. Mevzubahis öfke eninde sonunda yine sahibini bulur, zira insan en rahat kendine sinirlenir. Kendine bağırıp çağırırken muhatabını incitmekten korkmaz, öfkesinin geri tepeceğinden çekinmez. Öfkenin sahibi, naçar hâlde muhatabı da olur. En nihayetinde, giderek bağımlılığa dönüşen bu tutum insana kendi zihninde saklanabileceği bir oda bırakmaz. Yollar birbirine dolanır, Howard suratında bir kurşunla ikiseksen uzanır, İsimsiz kendisini öldürmeden evvel en azından bir hayata dokunmayı başarır. Aksi yönlere doğru son sürat koşturan bu iki karakterin, aslında birbirlerinden haberdar dahi olmadan aynı yolu tutmuş, aynı limana doğru süzüldüğünü düşünmemek elde değil. Belki de bir gün kendi varlıklarından tatmin olma olasılıklarını düşlemek daha iyi hissettiriyordur, ne bileyim.

Uncut Gems’i seyrederken rastladığımız süratin lastik yakan cinsten olmadığını, daha ziyade akıllıca inşa edildiğini ve öykünün sürekli hızlanıp yavaşladığını düşünüyorum. Nesnelere yakın çekimler kısa sürüyor fakat tempoyu dengede tutmada makul bir verim sağlıyor. Bu sayede sürat, film için bir enstrüman olarak işlevi görüyor. Bu enstrüman, hikâyenin sonunda ne olacağını düşünmemizin önüne geçiyor, fakat daha da önemlisi, sürekli gelişen sekanslar boyunca ne olup bittiğini de unutturuyor. Zannımca Safdie’lerin en başarılı numarası bu olabilir. Filmin çözülmesine katkısı olan her sekansın sonunda bir bellek yanılması yaşıyoruz. Bu unutturmalardan en azından birkaçına dönelim.